Bijzondere tv-serie In Europa vanavond in première

In Europa, de bestseller van Geert Mak over de honderd jaar Europese geschiedenis, sprak al vele lezers tot de verbeelding. De langverwachte verfilming is met ingang van vanavond te zien op Nederland 2. In 35 afleveringen, verdeeld over twee seizoenen, reist de VPRO in het voetspoor van Mak door het Europa van de vorige eeuw. Het omvangrijke documentaireproject kostte liefst vier miljoen euro. Mak vindt het “verpletterend en emotionerend” om het eindresultaat terug te bekijken.

Per aflevering van het tv-programma staat een locatie en een jaar centraal: van Madrid 1937, Stalingrad 1943 en van Ieper 1915 tot Budapest 1956. Geen droge geschiede- nisles, maar de meeslepende verhalen van ooggetuigen en direct betrokkenen.

Mak en de tv-makers moesten snel te werk gaan bij de productie. “Het kerkhof was een van onze grootste rivalen“, schetst Mak in Volkskrant. “Ik moest de hele tijd oproepen op te schieten met de research. Op een gegeven moment kreeg ik te horen dat de kleinzoon van de vroegere Oostenrijkse keizer een verkoudheidje had. Ik zou echt geploft zijn als ik daar een rouwkaart van had gekregen.”

De makers praatten met familieleden van hoofdrolspelers uit de geschiedenis. De werkwijze leverde ook onverwachte ontmoetingen op, aldus eindredacteur Roel van Broekhoven. “Op een gegeven moment staan we te filmen bij het graf van de ouders van Adolf Hitler. Komen we opeens de achternicht van Hitler tegen met een gietertje. Sommige verhalen zijn beter in beeld te vangen dan ze te lezen in een boek.”

De serie is waarschijnlijk de langste documentairereeks die in Nederland is gemaakt. “Mijn kinderen van 18 en 20 zijn helemaal niet zo geïnteresseerd in geschiedenis. Maar toen ze de eerste aflevering zagen, zaten ze met open mond te kijken.”

De makers zochten naar persoonlijke verhalen om de geschiedenis te vertellen. Ze vonden niet alleen familie van Hitler, maar ook de kleinzoon van Franz Ferdinand, wiens dood de Eerste Wereldoorlog ontketende. “Ook hebben we het bedrijf gevonden dat de verbrandingsovens leverde voor concentratiekamp Buchenwald in de Tweede Wereldoorlog. Eerst waren die ovens voor dode tyfuspatiënten, maar dat werd geleidelijk anders. Niettemin bleven die installateurs er aan sleutelen – dat is toch eigen aan technici. Op een gegeven moment hadden ze de ovens zelfs zo goed afgesteld dat er geen brandstof meer nodig was; ze brandden 24 uur per dag op het vet van de lijken. We spraken de zoon van de bedrijfsleider; heel indrukwekkend. De vraag bekruipt je: wat zou jij gedaan hebben? Het is niet zo zwart-wit als het lijkt.”

De makers volgden het boek van Mak, maar zochten wel eigen verhalen. “Mak praatte veel met schrijvers, maar dat laat zich niet goed vertalen op tv“, zegt de eindredacteur. “Zo’n 80 procent van de mensen die we spreken, is anders. Wij konden ook veel meer research doen. We stonden gewoon een dag bij het graf van Hitlers ouders, en toen ontmoetten we ineens zijn achternicht. Mak was er maar een half uurtje geweest. Hij zei: ik ben jaloers op wat jullie allemaal boven tafel krijgen.”

Van Broekhoven beseft dat de zendercoördinator nooit met een omvangrijk project als dit akkoord was gegaan, wanneer daar niet dat populaire boek aan ten grondslag lag. “Geerts succes heeft enorm geholpen. De serie zal daardoor ook meer kijkers trekken. En de veertien vertalingen van het boek zal de verkoop van de serie in het buitenland ook wel bevorderen. Maar we hebben de serie zo gemaakt dat je Geert moeiteloos kan vervangen door een andere, ter plaatse bekendere verteller. Want alleen in Nederland oefent Geert die magie op een groot publiek uit.”

In Europa naar het boek van Geert Mak is het omvangrijkste documentaire project van de Nederlandse omroep ooit. In maar liefst 35 afleveringen van 35 minuten wordt de kijker door heel Europa langs resten en getuigen van de recente geschiedenis gevoerd. Vandaag begint de VPRO met de uitzending van de eerste 18 afleveringen, die in de zomer worden herhaald. Volgend seizoen zijn in de winter de volgende 17 afleveringen te zien, waarna de hele reeks in de zomer van 2009 wordt vertoond.

In Europa is vanavond om 21.10 uur te zien bij de VPRO op Nederland 2.